توسط سمیه ملکی
9-28-2020 5:45:25 PM
طرح توجیهی پرورش شتر-آموزش پرورش شتر
پرورش شتر یک شاخه مهم دامداری است که نیاز مردم را به مواد غذایی با کالری بسیار بالا ازجمله شیر، لبنیات، گوشت را تأمین می‌کند.
گذشته از کالری بسیار بالا شیر شتر دارای ویتامین‌ها و پروتئین‌های بسیار زیادی است که برای سلامتی بسیار مفید است.
خواص درمانی منحصربه‌فرد را هم برای درمان اختلالات گوارشی دارد را میتوان به این مزایا اضافه کرد.
سالها تجربه نشان داده است که مناطق گرم و خشک بهترین مکان‌ها برای پرورش شتر هستند، در چنین مناطقی با حداقل هزینه‌ها میتوان اقدام پرورش شتر کرد
اهلی کردن و رام کردن شتر سابقه‌ای به‌اندازه تمدن بشریت دارد برای اولین بار انسان‌ها برای استفاده از شیر و پشم آن‌ها رام کردند، سازگار پذیری شتر محیط‌های بیابانی به حدی است که به جرت میتوان گفت که هیچ حیوانی این‌چنین توانایی ترکیب با شرایط بیابان را نداشته است و این موضوع به خاطر شرایط بدنی خاص و منحصربه‌فرد این حیوان است.
آیا اگرشتر را در جای خوب و خوش آب و هوا پرورش دهیم ناراحت می شود؟و حتما باید در بیابان باشد؟
برای پی بردن به جواب این سؤال با ما همراه باشید
شترها به‌خوبی با آب‌وهوای کویری که شامل سرمای سخت در زمستان و هوای گرم در تابستان سازگار شده‌اند، آن‌ها میتوانند از کم‌ارزش‌ترین گیاهان صحرا مانند خار ریشه و ساقه بوته‌های خشک‌شده، علف‌های خشک‌شده صحرا و خارهای خردشده تغذیه کنند و از آب شرب نسبتاً شور هم استفاده کنند و با این شرایط مدت قابل‌توجهی هم در بیابان راه بروند. آیا حیوان دیگری به این سرسختی و مقاومت وجود دارد.
برخلاف حیواناتی مانند گوسفند و بز شترها بسیار قانع هستند و مراتع را از بین نمی‌برند.
تا کمتر از صدسال پیش قافله‌های فراوان شتر در سراسر خاورمیانه و شهرهای ایران حتی تهران در حال گذر و جابجایی کالاهای بازرگانان بودهاند
در میان حیوانات در رده حیوانات باربر همانند اسب و الاغ و به شمار می‌رفته است.
با این تفاوت که شتر حیوان حلال‌گوشت است و میشود به‌غیراز گوشت از شیر و پشم آن‌هم استفاده کرد.
مزایای پرورش شتر:
 ازجمله مزایای شتر برای پیمایش صحرا و سفرهای طولانی این است که غذای این حیوان در همه‌جا موجود است زیرا که از کم‌ارزش‌ترین گیاهان هم میتوانند به‌راحتی تغذیه کنند، مزایای دیگر آن میتوان به این نکته اشاره کرد که با شرایط سخت ازجمله سرما، گرما و کم‌آبی سازگار است چیزی که خیلی از حیوانات تاب مقاومت در مقابل آن را ندارند.
 از دیگر مزایای پرورش شتر به بیماری‌های آن اشاره کرد که در مقایسه با گاو و گوسفند به‌طور قابل‌توجهی کم است
شترها حیوانات اجتماعی هستند که این موضوع کار پرورش را راحت‌تر می‌کند.
به‌استثنای زمانی که شترها در مرحله جفت‌گیری هستند بسیار آرام و صلح‌جو هستند به‌ندرت رفتارهای خشن از خود بروز میدهند .
برخلاف تصور عامه شترها آب را در کوهان خود ذخیره نمی‌کنند, درواقع کوهان شترها ذخایر چربی هستند که در کمر آن‌ها ذخیره‌شده است و امکان تغذیه حیوان از این ذخایر را به او میدهد و باعث زنده ماندن این حیوان در شرایط آب‌وهوای خیلی گرم میشود.
شترهای که در ایران وجود دارند از نوع نژاد آسیایی هستند که بعضی دو کوهان‌دارند اما نژادهای عربی فقط یک کوهان‌دارند.
تحمل بالا در زمان کم آبی :میزان نوشیدن آب دراین حیوان با حیوانات دیگر خیلی متفاوت است آن‌ها میتوانند مایعات ازدست‌رفته بدن خود را جایگزین کنند شاید غیرقابل‌باور باشد اما شترمی تواند دریک نوبت تا 185 لیتر آب بنوشد
یک نکته جالب در مورد شترها این است که این حیوان قادر است به‌طور محسوسی دمای بدن خود را کنترل کند. از ۳۴ درجه تا 42 درجه، این قابلیت ویژه حیوان را قادر می‌سازد تا رطوبت بدن خود را حفظ کند.
شتر در فرهنگ عرب‌ها نماد استقامت قناعت است.
شاید باورتان نشود که در فرهنگ عرب‌ها ۱۶۰ کلمه برای توصیف شتر وجود دارد
جفت‌گیری و زمان بارداری شترها
فصل جفت‌گیری شتر معمولاً در انتهای دوره گرما است در این زمان تخمکگذاری شترهای ماده انجام شود و دمای بدن شتر افزایش می‌یابد.
لازم است که پرورش‌دهنده شتر این موضوع را بدانند زیرا این دوره کوتاه است و به‌سرعت سپری خواهد شد.
دوره بارداری شتر حدود ۱3 ماه است وزن بچه متولدشده بین 35 تا ۵۰ کیلوگرم است وزن بچه شتر در یک‌سالگی 150 تا 200 کیلو و در دوسالگی ۲۵۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم میشود.
این‌چنین اضافه‌وزن برای حیوانی که از فقیرترین گیاهان تغذیه می‌کند بی‌نظیر است.
طول دوره شیردهی ۱۸ ماه است میزان تولید روزانه شیر در مناطقی که ازنظر آب و علوفه مناسب هستند 3 الی 25 کیلوگرم است و در مناطق کویری با آب و علوفه کم 3 الی 15 کیلوگرم است
این در حالی است که میانگین بعضی از نژادهای خوب در دنیا تا 40 کیلوگرم در روز است.
به هر حال در ایران میانگین تولید شیر با احتساب خوراک بچه شتر 10 کیلوگرم برآورد می شود
گوشت هر شتر با وزن متوسط ۴۰۰ الی ۴۵۰ کیلوگرم ۶۵ درصد گوشت خالص و مابقی چربی انباشته‌شده در کوهان آن است, علاوه بر این‌ها یک‌تخته چرم درجه‌یک را هم میتوان به تولیدات اضافه کرد...
وزن ماده‌های بالغ ۳۵۰ تا ۷۰۰ کیلوگرم است, عملکرد گوشت خالص ۵۰% و پشم به‌دست‌آمده ۸ کیلوگرم است.
میزان وزن نرهای بالغ ۷۵۰ کیلوگرم الی 1 تن است که عملکرد گوشت خالص ۶۰ درصد و پشم ۱۰ الی ۱۲ کیلوگرم است.
در حال حاضر نژاد ترکمنی به‌طور گسترده در جهان استفاده میشود
این نژاد در ترکمنستان, ازبکستان, آذربایجان, قزاقستان و افغانستان و همچنین شمال ایران یافت میشود.
شترها با زمستانهای بسیار شدید سازگار نیستند و در مناطقی که رطوبت آن‌ها زیاد است احساس ناراحتی می‌کنند
و ریه‌های آن‌ها به‌شدت آسیب‌پذیر میشود.
در سال‌های اخیر که تمرکز ما روی پرورش گاو و گوسفند و بز بوده است که ازلحاظ تغذیه باید بهترین نوع علوفه با آب فراوان و مواد مکمل غذایی که خلاصه آن منجر به تولید گوشت گران خواهد شد کشورهای حوزه خلیج‌فارس اقدام به پرورش شتر به‌صورت صنعتی کردند که نتایج آن قابل‌توجه است.
 پرورش شتر صنعتی
در ایران پرورش شتر به دو صورت انجام میشود
1) پرورش شتر سنتی
2) پرورش شتر به‌صورت صنعتی
انواع روش‌های پرورش شتر
روش گسترده یا باز: این روش که بیشتر جمعیت شتر را هم شامل میشود در اغلب روستاهای حاشیه کویر نمک و کویر لوت انجام میشود. در این روش شترهای ماده را داغ داده و سپس آن‌ها را بدون هیچ‌گونه نگهداری در کویر را می‌کنند
این شترها به‌طور طبیعی تولیدمثل و ازدیاد می‌کنند سپس صاحبان شتردر روزهای از سال اقدام به مداوا ودرمان شترهای ناتوان کرده و شترهای موردنظر و حذفی را از آن‌ها جدا می‌کنند سپس دوباره گله شتر را در کویر به حال خود رها می‌کنند.
روش نیمه گسترده یا نیمه‌باز: در این روش شتردار یا ساربان گله را در محدوده مشخصی به چرا می‌برد روش گله‌داری بیشتر در استان‌های خوزستان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و پوشش دیده میشود.
به دلیل داشتن ساربان تلفات گله در طول سال کمتر از روش باز بوده و درآمد نسبتاً خوبی عاید گله‌دار می‌کند
 روش دیگر پرورش شتر به روش بسته است
این روش طرفدار چندانی برای شتر داشتی ندارد و اغلب برای شتر پرواری و کارهای تحقیقاتی و علمی در مراکز دولتی انجام میشود
روش های پرواربندی
این‌یک روش نیمه‌متمرکز بوده و در مكان نيمه محصور در روستاها و شهرهای حاشيه كوير انجام میشود. گروهي از دامداران و قصابان نسبت به خريد شترهای حذفی شترداران اقدام می‌نمایند و سپس آن‌ها را با استفاده از رشد جبراني براي مدتي حدود 2 تا 4 ماه با استفاده از ضايعات و بقاياي گياهان مانند كاه گندم و مواد ديگر مانند پنبه‌دانه، نان خشك، كاه، آرد ج و ملاس و تفاله چغندر آن‌ها را پروار می‌کنند و بعد به کشتارگاه‌های شهرهای مناطق کویری عرضه می‌دارند. اين فعالیت اکنون به‌صورت شغل ثابت گروهي از دامداران درآمده است.
فروش بچه شترهای یکتا سه‌ساله درآمد اصلی ساربانان را تأمین می‌کند با توجه به اهمیت بالایی که شتر برای اغلب دامداران دارد چنانچه منطبق با اصول علمی و متناسب با ظرفیت تولیدی بیابان باشد نه‌تنها اثر سوء زیست‌محیطی در بر نخواهد داشت بلکه سبب تبدیل گیاهان کم‌ارزش به فرآوردههای دامی می‌گردد
شتر از سن ۶ ماهگی تا ۴ سالگی سرعت رشد مناسبی دارد بهترین زمان چه ازنظر کیفیت گوشت و سرعت رشد در تشابه با گوشت گوساله بین یک تا دوسالگی است.
افزایش وزن روزانه بچه شترها از زمان تولد تا سه‌ماهگی از ۳۴۲ تا ۷۸۶ گرم در نژادهای مختلف گزارش‌شده است
پرواربندی
پرواربندی شتر در ایران به دو صورت انجام می‌گیرد
پرواربندی شترهای حذفی:
شترهای سالخورده و حذفی را خریداری نموده و به مدت سه الی شش ماه تحت یک جیره غذایی مناسب پروار می‌کنند. در این مدت به وزن مطلوب میرسند اما درنهایت گوشت تولیدشده به این روش کیفیت مناسبی ندارد.
پرورش شترهای یک تا دوساله :
در این روش بچه شترهای یک تا دوساله خریداری‌شده و طی مدت ۵ الی ۷ ماه پرواربندی میشوند که درنهایت گوشت به‌دست‌آمده در این روش از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است
در اکثر موارد طول دوره پرواربندی بین ۳ تا ۴ ماه است
بهترین سن و وزن پرواربندی شتر بین یک تا دو سال است که دارای وزن ۱۲۰ تا ۲۳۰ کیلوگرم هستند و در وزن‌های ۲۲۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم به فروش میرسند
وزن و درصد لاشه ۵۴ درصد برخوردار هستند و میتوانند به‌راحتی با گوشت گوساله رقابت کند
این در حالی است که برای تولید گوشت گوساله از علف‌های پرارزش و باقیمت گران استفاده میشود اما در مورد شتر اوضاع متفاوت است
 جیره مناسب پروار
شتر پرواری میتواند شامل: یونجه خشک، بلغور شده، سبوس گندم و تفاله چغندر، کاه گندم، نمک و سنگ‌آهک باشد.
با چنین جیره غذایی افزایش وزن روزانه ۱۸۰ گرم تا ۳۸۰ گرم در روز مطلوب است.
بهترین زمان پرواربندی شترها اوایل بهار و اوایل پاییز است.
در روش‌های صنعتی پرواربندی معمولاً تعداد گل باید ۵۰ نفر باشد
روش‌های سنتی که برای امرارمعاش روستاییان و یک خانوار مناسب است نگهداری میتواند بین ۵ تا ۱۰ نفر باشد
درروش صنعتی برای هر ۵۰ نفر شتر به دو نفر کارگر نیاز است
مهم‌ترین عوامل مؤثر در سودآوری شتر مربوط به پایین بودن هزینه تغذیه ، نیاز پایین کارگری و سازگاری بالا به مناطق سخت است.
برخلاف پرورش سایر دام‌ها که هزینه تغذیه بیش از ۷۰ درصد کل هزینه‌های پرورشی را به خود اختصاص میدهد پرورش شتر به لحاظ وابستگی شدید به مراتع کویری هزینه‌های تغذیه پایین بوده و تنها در حین زایمان و برای شترهای اندکی تغذیه تکمیلی صورت می‌گیرد.
|